In de eerste aflevering van Harry Zoekt Uit duik ik in de wereld van autonomen: een groep mensen die zich volledig loskoppelen van de overheid en weigeren zich aan wetten en regels te houden. Wat drijft mensen om autonoom te worden? Waarom vormt dit een urgent probleem voor de samenleving? En hoe kunnen we als maatschappij met deze beweging omgaan?
De groeiende groep autonomen: een zorgwekkende trend
Het verhaal draait om Ap van der Lauw, die de wens heeft om autonoom te worden vanwege belastingschulden die hij niet langer wil betalen. Ap heeft in het verleden traumatische ervaringen gehad met overheidsinstanties, waardoor zijn vertrouwen in de overheid tot een dieptepunt is gedaald. Ik kwam met hem in contact via een Facebook-post waarin hij advies vroeg over hoe hij autonoom kon worden om van zijn schulden af te komen.
Ap staat niet alleen in zijn wens om autonoom te worden. De groep autonomen groeit gestaag, deels door persoonlijke negatieve ervaringen met de overheid die het wantrouwen hebben aangewakkerd. Daarnaast spelen nationale kwesties zoals het toeslagenschandaal, de gasproblematiek in Groningen en de coronamaatregelen een belangrijke rol. Deze gebeurtenissen hebben de overheid in een ander daglicht gezet, wat het autonome gedachtegoed in de hand heeft gewerkt.
De opkomst van autonomen is een zorg voor de veiligheidsdiensten, die al eerder hun bezorgdheid hebben geuit. Het risico bestaat namelijk dat sommige van deze autonomen radicaliseren en met geweld tegen de staat in opstand komen. In mijn video-reportage spreek ik met filosoof Cees Zweistra, die benadrukt hoe belangrijk het is om de zorgen van deze mensen serieus te nemen en te erkennen.
Erkenning geven aan de zorgen van autonomen
Maar hoe kunnen we deze erkenning concreet vormgeven? Hiervoor spreek ik criminoloog Kim Geurtjens van het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool. In opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken deed zij samen met collega’s onderzoek naar de omgang met mensen die zichzelf als soeverein verklaren. Ze brachten ervaringen, wijsheden, dilemma’s en behoeften van lokale ambtenaren en professionals bij 15 gemeenten in kaart en formuleerden aanbevelingen.
Wat viel er op? “Gemeenten vinden het lastig om met deze groep om te gaan,” vertelt Kim. “Dit komt vooral omdat het een zeer diverse groep is. Je hebt autonomen die de wet respecteren maar zo min mogelijk met de overheid te maken willen hebben. Ook zijn er autonomen die de wet en regelgeving volledig negeren. Daarnaast is er een kleine groep die bereid is geweld te gebruiken om de overheid omver te werpen. Dat zijn soevereine mensen en dat is ook de groep waar ons onderzoek vooral op is gericht. Dat onderscheid maak je niet zomaar.”
De diverse reacties van gemeenten
“Vanuit de beleidskant lopen de reacties van ambtenaren sterk uiteen,” vervolgt Kim. “Vaak weten ze niet goed hoe ze moeten reageren. Soms sturen ze een standaardbrief: ‘We kunnen hier niks mee.’ Maar er zijn ook gemeenten die proberen te achterhalen of er persoonlijke aanknopingspunten zijn, bijvoorbeeld als iemand een scheiding of schulden noemt. Die gemeenten proberen daarop in te spelen.”
Kim vertelt verder dat sommige gemeenten kiezen voor een persoonlijkere aanpak. Voornamelijk als ze niet veel brieven hadden ontvangen, waardoor er meer ruimte is voor een persoonlijk gesprek. “Mensen worden dan uitgenodigd voor een gesprek met een beleidsmedewerker of de burgemeester. Dan wordt er gekeken naar de situatie en de vraag gesteld: ‘Waarom maak je deze keuzes? Hoe zit je in het gedachtegoed?’ Soms is er geen directe hulpvraag, maar je reikt wel een hand uit.”
Advies uit het rapport: veiligheid en juiste communicatie
Een handreiking doen is ook een de belangrijkste adviezen uit het rapport, zegt Kim: “Het is essentieel om goed te luisteren, respect te tonen en niet in een welles-nietesdiscussie te belanden. Je hoeft hun gedachtegoed niet te normaliseren, maar een open houding helpt zeker. Kijk of je mensen kunt ondersteunen. En vooral: als je beloftes doet, kom die dan ook na.”
Daarnaast wijst het onderzoek op een verwachting voor de professionals die aan de deur komen: zij moeten de signalen herkennen. “Bijvoorbeeld ouders die hun kinderen niet aangeven bij de gemeente of op meerdere vlakken onttrekken uit hun sociale omgeving. Of het terugsturen van een stempas. Sommigen hebben zelfs een ‘diplomatiek paspoort’. Als je weet dat dit gedrag bij de autonome beweging hoort, kun je daar in je communicatie rekening mee houden.”
Het onderzoek beschrijft ook aanbevelingen voor de groep die bekend staat om hun bereidheid tot agressie of geweld. “Gebruik een dienstauto en parkeer deze niet direct voor de deur,” vertelt Kim. “Zorg dat je altijd een werktelefoon hebt en spreek mensen aan op voornaambasis. Werk altijd in duo’s en kies zorgvuldig de locatie voor gesprekken: doe je dat bij hen thuis, op het gemeentehuis, of op een neutrale plek?”
Geen centraal meldpunt voor autonomen
Is er een landelijk orgaan dat zich bezighoudt met deze problematiek? Volgens Kim niet. “Er is geen centraal systeem waar professionals uit kunnen putten of waarmee ze kunnen afstemmen wat nodig is. Het blijft vaak bij de afdeling waar de melding binnenkomt. Dat heeft voordelen, omdat je niet zomaar alles wilt delen, maar het leidt ook tot zorgen. Wat als belangrijke informatie niet gedeeld wordt en er gebeurt iets ernstigs? Dan kan een professional daar misschien mee zitten.”
